عقل: كليد گنج سعادت، ص: 101

خود را از تاملات و افكار معمولی خالی كند و به فكر فرو برود، صدای عقل خود را خواهد شنيد و خواهد فهميد كه عقل او را به چه چيز دعوت می كند و از چه چيز بازمی دارد، چه چيز را خوب و چه چيز را بد می داند. عقل پيوندی ناگسستنی و بالقوه با همه حقايق عالم دارد كه با به كارگيری آن اين حالت بالقوه تبديل به بالفعل می شود. پس، زيانكار كسی است كه عقل خود را در اين راه به كار نگيرد. امير المؤمنين، عليه السلام، می فرمايند: در تمام تاريخ عالم، مصيبتی را مانند جدايی از عقل برای بشر سراغ ندارم. [18]

كسی كه از اين چراغ استفاده نمی كند، فقط شكم و شهوتش را می بيند و زندگی اش در خانه و مغازه و اداره و خوردن و پوشيدن و ياوه گفتن و بيهوده خنديدن و شب و روز به بطالت گذراندن و سرانجام افتادن و مردن خلاصه می شود، و اگر كسی اين طور زندگی كند، ارزشش در اين عالم از يك گوسفند كمتر است. گوسفند عقل ندارد، ولی حداقل منفعت بسيار دارد و گوشت آن حلال است، ولی انسان همين فايده را هم ندارد، چون گوشتش نجس است. آن وقت اگر بخواهند ارزش اين انسان را به دست بياورند، چون عقل ندارد ارزشی هم ندارد؛ يعنی اگر از خدا بپرسيم كه خدايا، اين موجود بی عقل بی معرفت بی اخلاق بی صفای بی وفا چقدر می ارزد؟ می گويد: هيچ! زيرا همه اين صفات ارتش عقل هستند. در روايت مفصل و زيبايی از امام موسی بن جعفر، عليه السلام، ايشان جنود عقل و جهل را می شمارند كه هفتاد و پنج حقيقت مهم عالم از جنود عقل هستند كه صفاتی چون تواضع، خشوع، خضوع، اخلاص، كرامت، صفا، وفا، رأفت، رحمت، دلسوزی، پاكی، طهارت قلب، و ... از زمره آنان اند. [19] اين ها ارتش عقل هستند. پس، كسی كه دارد جدا از عقل زندگی می كنند، به ناچار غير ازفعاليت در ميدان شكم و شهوت فعاليت