عقل: كليد گنج سعادت، ص: 439

[هرچند تاريخ از ثبت گفتگوها و آمدوشدهای اين دوستان صميمی خودداری كرده است اما تنها خاطره بازمانده از آن روزها می تواند نشان دهنده زندگی سيد محمد باقر شفتی در نجف باشد: روزی، محمد ابراهيم به حجره سيد محمد باقر شتافت و با جانگدازترين تصوير سال های دانش اندوزی اش روبه رو شد. كتاب ها نيمه باز در كف اتاق پراكنده بود، كوزه آب گوشه ای بر زمين غلتيده، و دوست گرانقدرش چون مردگان بر حصير كهنه فرو افتاده بود.

محمد ابراهيم كه از شرايط زندگی سيد محمد باقر آگاه بود، نيك دريافت كه جوانی چون وی جز به سبب گرسنگی چنين ناتوانی و زمين گير نمی شود. پس به بازار شتافته، غذايی مناسب فراهم آورد و دوست عزيزش را از مرگ رهايی بخشيد.

زندگی در نجف تا 1204 ق ادامه يافت. در اين سال بيماری سيد را فرا گرفت و روانه بغداد ساخت. او چهار ماه در بغداد زيست. در اين مدت از درد رهايی يافت، كتاب نفيس «الحليه اللامعه» را به رشته نگارش كشيد و سرانجام برای بهره گيری از محضر دانشور برجسته سيد محسن اعرجی رهسپار كاظمين شد. جاذبه كاظميه و استاد شهره اش گوهر چرزه را يك سال در آن ديار ماندگار ساخت. سپس بار سفر بست و در حدود 1205 ق راه ايران را در پيش گرفت.

سيد محمد باقر در حالی كه جز يك جلد كتاب و سفره ای نان چيزی همراه نداشت در مدرسه چهار باغ مسكن گزيد، ولی به زودی دريافت كه محفل درسش سرپرست مدرسه را آزرده خاطر كرده است. بنابراين، به مدرسه ديگر كوچيد و بساط تدريس و تحقيق را گسترد.

در سايه كوشش های وی فقيهان فراوانی باليدند و در آسمان دانش و ايمان به نور افشانی پرداختند، عالمانی چون: شيخ محمد مهدی بن حاج محمد ابراهيم كلباسی؛ ميرزا ابو القاسم بن حاج سيد مهدی كاشانی (م. 1281 ق)؛ حاج محمد جعفر آباده ای؛ محمد شفيع جاپلقی (م. 1280 ق)؛ صفر علی لاهيجی؛ ملا صالح برغانی قزوينی؛ ملا جعفر نظرآبادی؛ محمد تنكابنی؛ سيد محمد باقر خوانساری؛ سيد علی طباطبايی زواره ای (علويجه ای) و ده ها شاگرد ديگر.]