عقل: كليد گنج سعادت، ص: 196

[ (5). نحل، 90.]

[ (6). انعام، 122: «أو من كان ميتا فأحييناه و جعلنا له نورا يمشی به فی الناس كمن مثله فی الظلمات ليس بخارج منها كذلك زين للكافرين ما كانوا يعملون».]

[ (7). دراين باره روايتی نقل شده است كه فرق مكر معاويه و عقل علی عليه السلام را بيان می كند: كافی، ج 1، ص 11: «محمد بن عبد الجبار، عن بعض أصحابنا رفعه إلی أبی عبد اللّه عليه السلام قال: قلت له: ما العقل؟ قال: ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان قال: قلت:

فالذی كان فی معاوية؟ فقال: تلك النكراء! تلك الشيطنة، و هی شبيهة بالعقل، و ليست بالعقل».]

[ (8). نهج البلاغه، خطبه 33: «قال عبد اللّه بن العباس دخلت علی أمير المؤمنين عليه السلام بذی قار و هو يخصف نعله فقال لی ما قيمة هذا النعل؟ فقلت: لا قيمة لها، فقال عليه السلام: و اللّه، لهی أحب إلی من إمرتكم إلا أن أقيم حقا أو أدفع باطلا».]

[ (9). انعام، 91.]

[ (10). انعام، 122.]

[ (11). آخوند خراسانی، ملّا محمّد كاظم (1255- 1329 ق/ 1839- 1911 م)، فقيه اصولی و مرجع تقليد شيعه و رهبر سياسی عصر مشروطيت. وی كوچك ترين پسر ملا حسين واعظ هراتی بود. ملا حسين در مشهد ساكن شده بود و محمد كاظم در همان جا زاده شد و علوم مقدماتی را فرا گرفت و ازدواج كرد. در 1277 ق/ 1860 م مشهد را به سوی سبزوار ترك كرد. در آن جا، چند ماهی در نزد حاج ملا هادی سبزواری (د 1289 ق/ 1872 م) فلسفه خواند. سپس به تهران سفر كرد و نزد ملا حسين خويی و نيز ميرزا ابو الحسن جلوه (د 1314 ق/ 1896 م) به تحصيل فلسفه ادامه داد. در 1279 ق/ 1862 م راهی نجف شد و تا زمان درگذشت شيخ مرتضی انصاری (1281 ق/ 1864 م) يعنی مدت 2 سال و چند ماه، از درس فقه و اصول او استفاده كرد. پس از وفات شيخ انصاری در محضر ميرزا محمد حسن شيرازی (د 1312 ق/ 1894 م) به تعلم فقه و اصول پرداخت. از درس استادان ديگری مانند سيد علی شوشتری (د 1283 ق/ 1866 م)، شيخ راضی نجفی (د 1290 ق/ 1873 م) و سيد مهدی قزوينی (د 1300 ق/ 1883 م) نيز بهره گرفت. در 1291 ق/ 1874 م كه ميرزای شيرازی از نجف به سامره رفت و در آن جا به تدريس پرداخت، آخوند نيز مانند بسياری از شاگردان استاد مدتی در سامره ماندگار شد، اما پس از چندی، به توصيه ميرزا،]