عقل: كليد گنج سعادت، ص: 131

[المخلوقين و مجالسته معهم، و اسمعه كلامی و كلام ملائكتی، و أعرفه السر الذی سترته عن خلقی، و ألبسه الحياء حتی يستحی منه الخلق و يمشی علی الارض مغفورا له، و أجعل قلبه واعيا و بصيرا و لا اخفی عليه شيئا من جنة و لا نار، و اعرفه ما يمر علی الناس يوم القيامة من الهول و الشدة، و ما احاسب به الاغنياء و الفقراء و الجهال و العلماء، و انومه فی قبره و انزل عليه منكرا و نكيرا حين يسألان، و لا يری غم الموت و ظلمة القبر و اللحد و هول المطلع، ثم أنصب له ميزانه و أنشر له ديوانه واضع كتابه فی يمينه فيقرأه منشورا، ثم لا أجعل بينی و بينه ترجماة، و هذه صفات المحبين».]

[ (5). «ذلك الكتاب لا ريب فيه هدی للمتقين». بقره، 2.]

[ (6). حكيم ابو معين ناصر بن خسرو قباديانی بلخی (394- 481 ق) ملقب به «حجت» از حكما و متكلمين اسلام. در قباديان از حوالی بلخ تولد يافت. از اوان جوانی به تحصيل علوم و فضائل و تحقيق اديان و عقايد و مطالعه اشعار شعرای ايران و عرب پرداخت. در دوره جوانی به دربار محمود و مسعود غزنوی راه يافت. بعد از غلبه سلاجقه بر بلخ، به مرو به دربار چغری بيگ رفت و تقرب يافت و به خدمت ديوانی گماشته شد. در سال 437 ق خوابی ديد و به قول خود ناگهان از خواب گران چهل ساله بيدار شد، كارهای ديوانی و اداری را رها كرده به جهانگيری و سير آفاق و انفس پرداخت و در سفر هفت سالة خود حجاز، آسيای صغير، سوريه و مصر را ديد. وی در ابتدا مذهب حنفی داشت. در مصر، با اسماعيليان فاطمی روابطی پيدا كرد و پيرو مذهب آنان گرديد. از دعاة سرسخت اسماعيليه شد و حجت زمين خراسان گرديد. ناصر خسرو در مراجعت از اين سفر به بلخ رفت و آشكارا شروع به تبليغ عقايد اسماعيلی كرد، ليكن با مخالفت فقهای متعصب سنی مواجه گرديد و امرای سلجوقی در صدد كشتن او برآمدند. وی بالاخره به يمكان بدخشان گريخت و در آن جا عزلت جست و پس از عمری طولانی و آوارگی و آزار و رنجی كه در آخر عمر از متعصبين و ساير مردم روزگار خود ديد در يمكان وفات يافت. از آثار وی يكی سفرنامه اوست كه بعد از مراجعت از سفر هفت ساله خود در 443 ق تاليف كرده و ديگر زاد المسافرين كه يادگار دوره آوارگی او بعد از مراجعت از سفر در خراسان و مازندران و طبرستان است. آثار مهم ديگر او عبارت اند از: وجه دين، خوان اخوان، دليل المتحيرين،]