عقل: كليد گنج سعادت، ص: 204
[بود و برای تحصيل دينار از مدح كسی امتناع نداشت. در مرحله دوم، شاعر افكار اخلاقی و عرفانی خود را اظهار داشته و سبك حقيقی خويش را بدين وسيله ايجاد كرده است. از آثار اوست حديقة الحقيقة، طريق التحقيق، سير العباد الی العباد، و كارنامه بلخ. ر ك: فرهنگ معين، ج 5، مدخل سنائی.]
[ (27). غزنوی، منسوب به غزنه، غزنی، يا غزنين. سلسله ای كه در ايران شرقی پس از سامانيان سلطنت كردند. دوره سلطنت اين خاندان را به دو قسمت بايد تقسيم كرد:- دوره اول: در دوره پادشاهی عبد المالك سامانی غلامی ترك به نام «الپتگين» به امارت طخارستان رسيد و سپس در غزنين به حكومت پرداخت. پس از مرگ او، پسرش اسحاق و بعد از مرگ او غلامش بلكاتگين به حكومت رسيدند، ولی موسس واقعی اين خاندان سبكتگين غلام و داماد الپتگين است. وی در شهر غزنين حكومت و سلسله ای ايجاد كرد كه به مناسبت پايتخت سلسله در اين شهر، به غزنويان شهرت يافتند. جانشين او محمود كه مردی دلير و شجاع بود قلمرو خود را از مشرق و جنوب ايران بسط داده دولتی نيرومند به وجود آورد.
وی بر امرای صفاری، سامانی، آل زيار، و آل بويه غلبه كرد و چندبار به هند لشكر كشيد و غنايم بسيار به پايتخت خويش آورد. پس از محمود، فرزند او (محمد) شاه شد و پس از اندك مدتی فرزند ديگرش مسعود به سلطنت رسيد. وی اگرچه دلير بود، اما شرابخوارگی و عياشی و سوء تدبيرش سلطنت او را از ميان برد و مايه غلبه سلجوقيان بر ايران شد.
دورة اول حكومت غزنويان با شكست مسعود از سلاجقه در نزديك حصار دندانقان مرو (431 ق) و قتل او به دست غلامانش به هنگام فرار از غزنين (432 ق) به يايان می رسد.
- دوره دوم: پس از آخرين شكست سپاهيان غزنوی به سال 431، سلطان مسعود به سرعت به جانب غزنين عقب نشست و بعد از اين شكست خراسان و خوارزم و گرگان و ری و اصفهان از چنگ غزنويان بيرون رفت. وی به سوی هندوستان پيش رفت، ولی چون به نزديك رباط ماريكله رسيد، غلامان و لشكريانش بر خزاين سلطان زدند و آن را غارت كردند و امير محمد را كه همراه سلطان آورده بودند به امارات برداشتند و مسعود را اسير كردند و به قلعه كسری بردند و بكشتند. امير مودود پس از آگهی از واقعه مسعود به غزنين تاخت و با محمد و لشكريان عاصی جنگيد و همه مخالفان پدر را از ميان برد. بدين گونه، دوره دوم حكومت غزنويان آغاز شد و از سال 432 تا 582 يا 583 يعنی 150 سال ادامه يافت. در اين دوره، از مودود تا تاج الدوله خسرو ملك سيزده پادشاه بر جای محمود]
