عقل: كليد گنج سعادت، ص: 147

[معلوم گرديد كه اين قبيله به بت پرستان قول داده اند كه به محض عبور آنان از خندق، اينان نيز اين سوی خندق از پشت به مسلمانان حمله كنند.

قرآن مجيد وضع دشوار و بحرانی مسلمانان را در جريان اين محاصره در سوره احزاب به خوبی ترسيم كرده است: «ای كسانی كه ايمان آورده ايد نعمت خدا را بر خويش يادآور شويد، در آن هنگام كه لشگرهای (عظيمی) به سراغ شما آمدند، ولی ما باد و طوفان سخت و لشكريانی كه آنان را نمی ديديد بر آن ها فرستاديم (و به اين وسيله آن ها را در هم شكستيم) و خداوند به آنچه انجام می دهيد، بيناست. به خاطر بياوريد زمانی را كه آن ها از طرف بالا و پايين شهر شما وارد شدند (و مدينه را محاصره كردند) و زمانی را به ياد آوريد كه چشم ها از شدت وحشت خيره شده بود و جان ها به لب رسيده بود و گمان های گوناگون [و بدی ] به خدا می برديد! در آن هنگام، مؤمنان آزمايش شدند و تكان سختی خوردند. به خاطر بياوريد زمانی را كه منافقان و كسانی كه در دل هايشان بيماری بود، می گفتند: خدا و پيامبرش جز وعده های دروغين به ما نداده اند. نيز به خاطر بياوريد زمانی را كه گروهی از آن ها گفتند: ای اهل يثرب! اين جا جای توقف شما نيست، به خانه های خود بازگرديد. و گروهی از آنان از پيامبر اجازه بازگشت می خواستند و می گفتند خانه های ما بدون حفاظ است، در حالی كه بدون حفاظ نبود، آن ها فقط می خواستند (از جنگ) فرار كنند! آن ها چنان ترسيده بودند كه اگر دشمنان از طرف و جوانب مدينه بر آنان وارد می شدند و پيشنهاد بازگشت به سوی شرك به آن ها می كردند می پذيرفتند و جز مدت كمی برای انتخاب اين راه درنگ نمی كردند».

اما با وجود وضع دشوار مسلمانان، خندق مانع عبور سپاه احزاب شده و ادامه اين وضع برای آنان سخت و گران بود، زيرا هوا رو به سردی می رفت و از طرف ديگر، چون آذوقه و علوفه ای كه تدارك ديده بودند تنها برای جنگ كوتاه مدتی مانند جنگ بدر و احد كافی بود، با طول كشيدن محاصره، كمبود علوفه و آذوقه به آنان فشار می آورد و می رفت كه حماسه و شور جنگ از سرشان بيرون برود و سستی و خستگی در روحيه آنان رخنه كند.

از اين جهت، سران سپاه چاره ای جز اين نديدند كه رزمندگان دلاور و توانای خود را از خندق عبور دهند و به نحوی بن بست جنگ را بشكنند. ازاين رو، پنج نفر از قهرمانان ]