عقل: كليد گنج سعادت، ص: 180

كارگران، طبقه ای برای پرورش و تربيت نوزادان، طبقه ای برای ذخيره غذای زمستان، و طبقه ای ديگر برای دفن اموات. مورچه دانه های نباتی را ذخيره می كند و با آن ها كاری می كند كه نه سبز می شوند و نه فاسد؛ يعنی دانه گندم و برنج و جو را چهار يا پنج ماه زير زمين نگاه می دارد و كاری می كند كه سبز نمی شوند! گوشت حيوانات و بدن حشرات را هم طوری نگه می دارد كه در مدت شش ماه فاسد نمی شوند! همه اين كارهای مهم را مورچه ای كوچك انجام می دهند. اگر چنين رفتاری را بر اساس عقل بدانيم، مورچه بايد از موجودات عاقل روی زمين باشد، در حالی كه هيچ كس، از جمله قرآن مجيد، رفتار مورچه را مبتنی بر عقل نمی داند. از نظر قرآن، هيچ يك از كارهای مهمی كه مورچه يا هر موجود ديگری انجام می دهد مربوط به عقل نيست، بلكه برخواسته از واقعيتی است كه پروردگار از آن به «هدايت تكوينی» تعبير می كند و دانشمندان نام آن را «غريزه» گذاشته اند.

تعاليم اسلامی اين دسته از فعاليت های انسان را «فضل» معرفی كرده اند [3] و قرآن مجيد كسانی را كه در زندگی تنها بر اين جنبه خود تكيه كرده اند افرادی ظاهربين و غافل معرفی كرده است:

«يعلمون ظاهرا من الحياة الدنيا و هم عن الآخرة هم غافلون»

به عبارت ديگر، اين انسان ها درك خوبی از دنيا دارند، ولی از زندگی پاك و از حيات معقول و حيات الهی كه سبب شكوفايی درخت ايمان و اخلاق حسنه و عمل صالح در آدمی است غافل هستند. علت مساله اين است كه آن ها عقل الهی شان را در زندگی به كار نمی گيرند و فقط از هدايت غرايز و شهوات خود در زندگی استفاده می كنند. درست است كه غرايز و شهوات آن ها را موفق به درك روابط فيزيكی مهمی در دنيا كرده است، ولی اگر آن ها عقل خود را نيز به كار می گرفتند، صاحب آثار