ارزش عمر و راه هزينه آن، ص: 8

حداقل به واجبات عمل شود.

بخش دوم: به دنبال پولِ با ويژگيهايی كه بيان شد باش.

بخش سوم: عمر

«لِمُعاشَرَةِ الإخْوانِ وَ الثِّقاتِ الّذين يُعَرّفُونَكُمْ عُيُوبَكُم وَ يُخلِصُونَ لَكُم فِی الباطِنِ.»

سراغ كسانی برويد كه عيب های شما را از روی دلسوزی به شما بگويند. عيب شما را پيش ديگران نمی گويند، چون شما را دوست دارند و مشتاق شما هستند.

كار آنها نيز برای خداست. بگذار تذكر بدهند. اين دوستان برای انسان خيلی خوب هستند.

بخش چهارم عمر:

«لِلَذّاتكم فی غير مُحَرَّم»

تفريحاتی كه حرام نباشند، چون تو نيازمند به لذت هستی. دين نمی گويد كه درِ لذّت ها را به روی خودت ببند، بلكه، می گويد باز كن، اما از حلال.

حكايت خواجه نظام الملك

زمانی در مملكت خود نخست وزيری به نام خواجه نظام الملك طوسی داشتيم كه مملكت را خوب می چرخاند. در اصفهان به او حمله كردند و به پهلوی او خنجر زدند و او را كشتند. بعد از او، تا زمان صفويه ديگر مملكت رو نيامد. او هر روز با بزرگان مملكت نشست داشت.

يك بار در نشست سياسی و كشوری، اين فرزانگان مملكت، دانشمندان و سياسيون ديدند كه كسی از درب سالن به داخل آمد كه كفش و لباس او كهنه است. اول تعجب كردند كه چرا جلوی او را نگرفته اند. اما بعد فهميدند كه او

______________________________
(1)- قوام الدين، ابوعلی حسن بن ابی الحسن علی بن اسحاق بن عباس طوسی، ملقب به رضی اميرالمؤمنين (و. 408 يا 410- مقت. 485 ه. ق.)، وزير و دانشمند دوره سلجوقيان.

در نوغان طوس ولادت يافت. در طوس و نيشابور و مرو فقه و حديث آموخت، آنگاه در بلخ به خدمت ابوعلی بن شاذان درآمد و به دبيری وی اشتغال جست و چون ابوعلی بعد از استيلای سلجوقيان بر بلخ به وزارت چغری بيك رسيد، نظام الملك را به دبيری الب ارسلان گماشت. چون الب ارسلان به جای پدر حكومت خراسان يافت، نظام الملك را به وزارت برگزيد. (451 ه. ق) چون چهار سال بعد، پس از مرگ عم خود طغرل (455) به سلطنت رسيد، عميدالملك كندری را خلع كرد و نظام الملك را به جای او وزارت ممالك سلجوقی داد و از اين پس وی در وزارت باقی ماند تا در 485 به سبب اختلاف با تركان خاتون بر سر جانشينی ملكشاه و ترجيح بر كيارق بر محمود وسعايت مخالفان، به قولی از وزارت بركنار شد و بنا به بعضی اقوال دست او را از كارها كوتاه كردند، و اندكی بعد در راه بغداد، در صحنه، به دست يكی از فدائيان حسن صباح به قتل رسيد. (رمضان 485 ه. ق)

مجموع مدت وزارت نظام الملك سی سال بود و در اين مدت وی در حل و عقد امور مملكت دخالت كامل داشت و بسياری از فتوحات سلجوقيان و پيشرفت های آنان در امور داخلی مملكت مديون كاردانی و كفايت او بود.

نظام الملك به سبب ارادتی كه به فقيهان داشت، مدارس بسيار بنا نهاد كه پس از وی به مدارس نظاميه معروف شد. خواجه از از نويسندگان چيره دست نثر فارسی به شمار می رود و كتاب سياست نامه (ه. م) او از جمله كتب فصيح زبان فارسی است. علاوه بر آن مكتوبی از وی به پسرش در دست است كه به نام وصايای نظام الملك يا دستورالوزارء معروف است. فرهنگ فارسی (اعلام)، محمد معين: 6/ 2130.

(2)- ابونصر محمد بن محمد، فيلسوف بزرگ اسلام در نيمه قرن دوم قرن 3 و نيمه اول قرن 4 ه. (و. فاراب 260 ه. ق/ 874 م.- ف. دمشق 339 ه. ق/ 950 م.)

فارابی از ماوراء النهر برای تحصيل علوم به بغداد رفت و بعد از آموختن عربی در حلقه درس ابوبشر متی بن يونس حضور يافت و چندی بعد به حران رفت و از يوحنا بن حيلان بخشی از منطق را فرا گرفت و به بغداد بازگشت و به تكميل فلسفه مشغول شد.

فارابی همه كتب ارسطو را به دقت مورد مطالعه و تحقيق قرار داد و به معانی آنها وقوف تام و در شرح و تفسير آثار ارسطو مهارتی خاص يافت و بدين جهت او را «ارسطوی ثانی» يا «معلم ثانی» ناميده اند. فارابی از بغداد به مصر رفت و از آنجا به خدمت سيف الدوله ابوالحسن علی بن عبدالله بن حمدان تغلبی پادشاه حلب و دمشق و شام درآمد و در كنف حمايت وی به تعليم و تأليف مشغول گرديد تا در سن 80 سالگی درگذشت.

فارابی به ثروت و زينت دنيوی بی ميل بود و به امر مسكن و پيشه توجهی نداشت و غالب اوقات خويش را در تنهايی به سر می برد.

اهميت فارابی بيشتر در شرح های اوست بر آثار ارسطو و به سبب همين شروح هم او را «معلم ثانی» خوانده و در مقام بعد از ارسطو، قرار داده اند. فارابی را در حدود صد تأليف است و مهمترين آنها عبارتند از رسالة فی مبادی آراء اهل المدينة الفاضلة، مقالة فی معانی العقل، عيون المسائل، فصوص الحكم، رسالة فی السياسة، المسائل الفلسفية، احصاء العلوم، اغراض ارسطو طاليس فی كتاب ما بعدالطبيعة، رسالة فی اثبات المفارقات.

فرهنگ فارسی (اعلام)، محمد معين: 6/ 1288.