ارزش عمر و راه هزينه آن، ص: 160

اشاره خواهد شد.

يكی از اين دو راه، عبادت است، البته نه به معنای نماز و روزه تنها، بلكه به معنای هر كاری كه به فرمان خدا انجام گيرد و مطابق با خواسته پروردگار عالم باشد و راه ديگر نيز هزينه شدن در خدمت به بندگان خداست، كه اين خدمت نيز شؤون مختلفی دارد.

خدمت به خلق فقط به اين نيست كه انسان گرسنه ای را سير كند، يا برهنه ای را بپوشاند. البته اين نيز خدمت است، اما بالاترين خدمت به بندگان خدا، خدمت معنوی است؛ كسی كه بتواند شخص گمراهی را نجات بدهد، بی راهی را به راه بياورد، در چاه ضلالت افتاده ای را نجات دهد. يا خدمت همانی است كه خدا در قرآن مجيد می فرمايد: اهل و عيال خود را از دچار شدن به آتش دوزخ حفظ كنيد:

«قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً» «1»

اين خدمت بسيار بالايی است كه انسان به شكلی زندگی كند و طرزی با خانواده رفتار كند كه آنها علاقه مند به حقيقت، حق، انبيا و اوليای الهی شوند و در حدّ خودشان- با كمك انسان- در حصار حفاظت از آتش دوزخ قرار بگيرند. اين نيز نوعی خدمت است كه خدمت بسيار بالايی است. «2»

تواضع در قبال حق

اگر عمر در راه خدا هزينه شود؛ بدنی، مالی، جانی، اخلاقی، تواضع كردن در برابر حق و امثال اين ها، عبادت است.

وجود مبارك حضرت موسی بن جعفر عليهما السلام از قول لقمان حكيم نقل می كنند كه:

لقمان به فرزندش نصيحت می كرد، به او می فرمود: «تَوَاضَع لِلحَقّ» «3» در مقابل حق، فروتن باش! كسی كه در مقابل حق فروتن نباشد، فرد دوم ابليس می شود.

______________________________
(1)- تحريم (66): 6؛ «خود و خانواده خود را از آتشی كه هيزم آن انسان ها و سنگ ها است، حفظ كنيد.»

(2)- كافی: 5/ 62، حديث 1؛ «أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الآْيَةُ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْكِي وَ قَالَ أَنَا عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِي كُلِّفْتُ أَهْلِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله حَسْبُكَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفْسَكَ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا تَنْهَی عَنْهُ نَفْسَكَ.»

بحار الأنوار: 71/ 86، باب 2، حديث 102؛ «سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّ لِي أَهْلَ بَيْتٍ وَ هُمْ يَسْمَعُونَ مِنِّي أَ فَأَدْعُوهُمْ إِلَی هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عز و جل يَقُولُ فِي كِتَابِهِ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ.»

بيان: قُوا أي احفظوا و احرسوا و امنعوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً أي قوا أنفسكم النار بالصبر علی طاعة الله و عن معصيته و عن اتباع الشهوات و قوا أهليكم النار بدعائهم إلی طاعة الله و تعليمهم الفرائض و نهيهم عن القبائح و حثهم علی أفعال الخير وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ قيل أي حجارة الكبريت لأنها تزيد في قوة النار و قيل الأحجار المعبودة. و تدل الآية و الخبر علی وجوب الأمربالمعروف و النهي عن المنكر و علی أن الأقارب من الزوجة و المماليك و الوالدين و الأولاد و سائر القرابات مقدمون في ذلك علی الأجانب.

(3)- الكافی: 1/ 16، كتاب العقل و الجهل: در ضمن حديث 12؛ تحف العقول: 386؛ مجموعة ورام: 2/ 34.