تواضع و آثار آن، ص: 152

اين گونه دادند. «أفلا أكون عبداً شكوراً» «1» من بنده شاكر نباشم! شكر يعنی عمل صالح. البته هنگامی كه بحث به ذكر «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» برسد، مفصّل مسأله شكر را از قرآن و روايات برای شما بيان خواهم كرد. اما طبق آيات قرآن، نماز، روزه، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منكر، انفاق و احسان به پدر و مادر شكر پروردگار است. چنانكه در اوايل سوره لقمان هم آمده:

«أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ» «2»

تو مسئول هستی كه هم مرا و هم پدر ومادر خود را شكر كنی. شكر پروردگار، عبادت پروردگار است. شكر والدين هم احسان به والدين است.

پس از آثار عمل صالح، حفظ انسان از ناسپاسی يا نجات ناسپاس از ناسپاسی و قرار دادن او در دايره شكر پروردگار عزيز عالم است.

اما آيه چهارم: آيه چهارم در سوره يوسف است،

«وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي» «3»

خودم را نمی توانم تبرئه كنم.

معنای جهاد اكبر

اگر من بيشتر اوقات زندگی خود را، از عمل صالح، عبادت خدا و خدمت به بندگان خدا پر كنم، وارد جهاد اكبر شده ام.

«قَضَوا الجهاد الاصغر و بقی علينا جهاد الاكبر قيل: يا رسول الله! و ما الجهاد الاكبر؟ قال جهاد النفس» «4» هنگامی كه شما اوقات زندگی خود را با خدمت و عبادت پر كنيد، در حقيقت در برابر هوای نفس موضع گرفته ايد و به يك جنگ الهی عليه جنود شيطانی باطن برخواسته ايد و با عمل صالح، ديو هوای نفس را به تدريج ضعيف می كنيد، تا

______________________________
(1)- مستدرك الوسائل: 11/ 253، حديث 12912؛ «مِصْبَاحُ الشَّرِيعَةِ، قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام وَ إِذَا رَأَيْتَ مُجْتَهِداً أَبْلَغَ مِنْكَ فِي اجْتِهَادِهِ فَوَبِّخْ نَفْسَكَ وَ لُمْهَا وَ عَيِّرْهَا وَ حُثَّهَا عَلَی الِازْدِيَادِ عَلَيْهِ وَ اجْعَلْ لَهَا زِمَاماً مِنَ الْأَمْرِ وَ عِنَاناً مِنَ النَّهْيِ وَ سُقْهَا كَالرَّائِضِ لِلْفَارِهِ الَّذِي لَايَذْهَبُ عَلَيْهِ (خَطَرُهُ مِنْهَا) إِلَّا وَ قَدْ صَحَّحَ أَوَّلَهَا وَ آخِرَهَا وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله يُصَلِّي حَتَّی يَتَوَرَّمُ [قَدَمَاهُ ] وَ يَقُولُ أَ فَلَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً أَرَادَ أَنْ يَعْتَبِرَ [بِهَا] أُمَّتُهُ فَلَا يَغْفُلُونَ عَنِ الِاجْتِهَادِ وَ التَّعَبُّدِ وَ الرِّيَاضَةِ أَلَا وَ إِنَّكَ لَوْ وَجَدْتَ حَلَاوَةَ عِبَادَةِ اللَّهِ وَ رَأَيْتَ بَرَكَاتِهَا وَ اسْتَضَأْتَ بِنُورِهَا لَمْ تَصْبِرْ عَنْهَا سَاعَةً وَاحِدَةً وَ لَوْ قُطِعْتَ إِرْباً إِرْباً.»

(2)- لقمان (31): 14؛ « [و سفارش كرديم ] كه برای من و پدر و مادرت سپاس گزاری كن.»

(3)- يوسف (12): 53؛ «من خود را از گناه تبرئه نمی كنم؛ زيرا نفس طغيان گر، بسيار به بدی فرمان می دهد مگر زمانی كه پروردگارم رحم كند.»

(4)- الكافی: 5/ 12، باب وجوه الجهاد، حديث 3؛ «السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَنَّ النَّبِيَّ صلی الله عليه و آله بَعَثَ بِسَرِيَّةٍ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه و آله وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْس.»

و همچنين در وسائل الشيعة: 15/ 163، حديث 20216؛ «عنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه و آله بَعَثَ سَرِيَّةً فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ عَلَيْهِمُ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ فَقَالَ جِهَادُ النَّفْسِ وَ قَالَ صلی الله عليه و آله إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيه.»