تواضع و آثار آن، ص: 408

امام باقر عليه السلام به هيچ عنوان تحمّل تخريب شخصيت مردم را نداشتند، محمد بن مسلم را صدا زدند فقط به او فرمودند: «تواضع»؛ يعنی فروتنی و خاكساری كن، متواضع باش. محمد بن مسلم چهره مشهور و خانواده دار، بعد از اينكه امام باقر عليه السلام فرمود: «تواضع»، سبدی را پر از خرما كرد، كنار در مسجد جامع نشست، سبد خرما را مقابل خود گذاشت و فرياد می زد خرما دارم، خرمای خوبی دارم، بياييد خرما بخريد.

برای شكستن ديوار تكبّر بايد اين گونه تواضع كرد. تكبر بايد ريشه كن شود والّا تقويت می شود. اين انسان با عظمت، اگر در زمان ما زندگی می كرد، قطعاً از اعلم مراجع شيعه بود؛ زيرا بخش مهمّی از روايات فقه از ايشان به مراجع رسيده است و او كنار سرچشمه بود. وقتی قوم و خويشان او خبردار شدند، فكر كردند روانی شده است؛ زيرا با عقل سازگاری ندارد كه يك انسان با عظمت، عالم و آگاه، مقابل مسجد جامع خرما بفروشد.

بزرگان و اقوام به مسجد آمدند، مشاهده كردند كه محمد بن مسلم روانی نشده است، به او گفتند: با اين كار تو، آبروی طايفه ما رفته است. محمد بن مسلم به آنها گفت: امام باقر عليه السلام به من امر فرموده است. كاری به آبروی شما ندارم. اينكه مردم تحمّل انبيا و ائمه را نداشتند، به خاطر اين بود كه برای آنها انجام مسائل الهی دشوار بود.

شاگرد متقلب صاحب جواهر

مرحوم آيت الله العظمی اراكی «1» با گريه بسيار داستانی را برای من تعريف كردند، ايشان فرمودند: مرحوم صاحب جواهر «2» مرجع تقليد بودند، مرحوم آيت الله العظمی شيخ محمد حسن نجفی مؤلّف كتاب جواهر، كه از سن بيست سالگی شروع به نوشتن كردند، و گاهی هوای نجف به قدری گرم بود كه ايشان تمام

______________________________
(1)- در سال 1312 ه. ق در محله عباس آباد شهر اراك به دنيا آمد پدرش حجة الاسلام حاج احمد آقا از علمای مشهور آن سامان بود، مادرش نيز از نوادگان امامزاده سيد حسن واقف است.

ايشان در نوجوانی وارد حوزه علميه اراك شد. دروس سطح حوزه را نزد آيت اللّه سيد محمد تقی خوانساری گذراند و سالها در درس آيت اللّه شيخ عبدالكريم حائری يزدی شركت كرد و به دنبال هجرت ايشان به قم وارد حوزه علميه قم شد. ايشان در اين سالها با امام خمينی رحمه الله آشنا شد. آيت اللّه اراكی در طول بيش از 35 سال تدريس در حوزه علميه قم پيچيده ترين مباحث علمی را با گفتاری شيوا و بيانی رسا مطرح می كرد و بيش از 12 اثر فقهی و اصولی از وی به يادگار مانده كه تقريرات فقه و اصول مرحوم مؤسس حوزه علميه از آن جمله است.

ايشان در سال 1373 ه. ش دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت معصومه عليها السلام به خاك سپرده شد.

(2)- مجموعه آثار شهيد مطهری: 20، آشنايی با علوم اسلامی (فقه)

شيخ محمدحسن، صاحب كتاب جواهر الكلام كه شرح شرايع محقق است و می توان آن را دائرة المعارف فقه شيعه خواند. اكنون هيچ فقيهی خود را از صاحب جواهر بی نياز نمی داند.

صاحب جواهر، شاگرد كاشف الغطا و شاگرد شاگرد او سيد جواد، صاحب مفتاح الكرامة است. صاحب جواهر عرب است. در زمان خود مرجعيت عام يافت و در سال 1266 كه اوايل جلوس ناصر الدين شاه در ايران بود، درگذشت.