تواضع و آثار آن، ص: 40

حقيقت دوم: معرفت و آگاهی در گرسنگی

طبق آيات قرآن، نهايت شرافت و ارزش، در معرفت، فهم و آگاهی انسان است.

«يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ» «1»

در قيامت بعد از صف انبيا عليهم السلام آگاهان و اهل معرفت قرار دارند. انسان شكم پرست، «2» نمی تواند اهل معرفت شود، چه معرفت كسبی و چه معرفت الهامی. اين دو مورد در قرآن مطرح است. معرفت كسبی اين است كه انسان سر كلاس درس برود و گوش بدهد و تغذيه علمی شود. معرفت الهامی اين است كه كاری انجام دهد كه لياقت پيدا كند كه خدا بدون معلم، يك بخشی از علم را به انسان الهام نمايد.

راه رسيدن به معرفت كسبی و الهامی كم خوری می باشد. ائمه می فرمايند:

«لايدخل حكمة جوفاً ملأ بطناً» «3» حكمت الهی به باطن كسی كه دائم شكم او پر است، وارد نمی شود.

«من أخلص لله اربعين صباحاً»

كسی كه چهل شبانه روز در همه چيز، نه فقط در نيت، در عمل، لقمه، اخلاق، برخورد، خالص شود:

«جرت من قلبه علی لسانه ينابيع الحكمة» «4» ما از گرسنگان و كم خوراك ها مسائل عظيمی را می دانيم، از طريق روايات و حكاياتی كه از زندگی آنها بيان شده است.

______________________________
(1)- مجادله (58): 11؛ «تا خدا مؤمنان از شما را به درجه ای و دانشمندانتان را به درجاتی [عظيم و باارزش ] بلند گرداند.»

(2)- بحار الأنوار: 75/ 453، باب 33؛ نوادر المواعظ و الحكم: 444؛ عُدَّةُ الدَّاعِي؛ «أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَی دَاوُدَ عليه السلام يَا دَاوُدُ- إِنِّي وَضَعْتُ خَمْسَةً فِي خَمْسَةٍ- وَ النَّاسُ يَطْلُبُونَهَا فِي خَمْسَةٍ غَيْرِهَا فَلَا يَجِدُونَهَا- وَضَعْتُ الْعِلْمَ فِي الْجُوعِ وَ الْجَهْدِ- وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي الشِّبَعِ وَ الرَّاحَةِ فَلَا يَجِدُونَهُ- وَضَعْتُ الْعِزَّ فِي طَاعَتِي- وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي خِدْمَةِ السُّلْطَانِ فَلَا يَجِدُونَهُ- وَ وَضَعْتُ الْغِنَی فِي الْقَنَاعَةِ- وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي كَثْرَةِ الْمَالِ فَلَا يَجِدُونَهُ- وَ وَضَعْتُ رِضَايَ فِي سَخَطِ النَّفْسِ- وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي رِضَا النَّفْسِ فَلَا يَجِدُونَهُ- وَ وَضَعْتُ الرَّاحَةَ فِي الْجَنَّةِ- وَ هُمْ يَطْلُبُونَهَا فِي الدُّنْيَا فَلَا يَجِدُونَهَا.»

(3)- عوالی اللآلی: 1/ 425، المسلك الثالث فی أحاديث رواها الشيخ؛ «و قال عليه السلام لا تدخل الحكمة جوفا ملي ء طعاما.»

(4)- بحار الأنوار: 67/ 242، باب 54، الإخلاص و معنی قربه تعالی؛ « [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] بِالْإِسْنَادِ إِلَی دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ لِلَّهِ عز و جل أَرْبَعِينَ صَبَاحاً إِلَّا جَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ.»

روايت ديگری به اين مضمون آمده:

جامع الأخبار: 94، الفصل الثانی و الخمسون فی اللسان؛ «و قال عليه السلام من أخلص لله أربعين صباحا ظهرت ينابيع الحكمة من قلبه علی لسانه.»