تواضع و آثار آن، ص: 83

الحمدلله رب العالمين و صلّی الله علی جميع الانبياء والمرسلين

و صلّ علی محمد و آله الطاهرين.

مجموعه اعمال و حركاتی كه از هر انسانی صادر می شود، دارای ظاهر و باطن است، ظاهر عمل، همان شكل عمل و حركات بدنی است، و باطن عمل هم اراده و نيّت و خواستی است كه در ظهور آن عمل دخالت داشته و علت و سبب بوده است.

شروع عمل هم از باطن است؛ يعنی ابتدا انسان در دنيای فكر و عقل خود نقشه ای طرح می كند و به علّتی كه در قلبش است، اين نقشه را اجرا می كند و ظهور می دهد و به دايره عمل می كشد. خواستن، ريشه عمل است، نيّت ريشه عمل است. به همين خاطر در قرآن كريم و روايات آمده كه در روز قيامت هر عملی را براساس نيّت «1» صاحب عمل می سنجند و برابر با همان خواسته و نيت، پاداش عنايت می كنند و يا اينكه انسان را دچار كيفر و جريمه می كنند.

بيان باب تجری در فقه

در فقه ما بابی به نام باب «تجری» كه مربوط به نيت است وجود دارد، ليوان آبی روی ميز است و يك نفر به نيّت شراب ليوان آب را می خورد، اما فی الواقع خمر و شراب نبوده، بلكه آب بوده است. آيا كسی كه اين عمل را انجام داده در پيشگاه

______________________________
(1)- الكافی: 2/ 85؛ «أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِي النَّارِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِيهَا أَنْ يَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِيهَا أَنْ يُطِيعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّيَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلی شاكِلَتِهِ قَالَ عَلَی نِيَّتِهِ.»

و همچنين در الكافی: 2/ 84؛ «عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ صلی الله عليه و آله قَالَ لَاعَمَلَ إِلَّا بِنِيَّةٍ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نِيَّةُ الْكَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَ كُلُّ عَامِلٍ يَعْمَلُ عَلَی نِيَّتِهِ.»