تواضع و آثار آن، ص: 186

خاكستر فرياد بزنم و فحش بدهم، مريدان خود را جمع كنم و بگويم خانه او را خراب كنيد، صاحب خانه را زندان كنيد. او را از اين كار محروم كنيد، به او حقوق ندهيد، او را به خاك سياه بكشانيد، اين واكنش كار متكبران است.

بزرگواری مرحوم آخوند كاشی

يكی از بزرگترين علمای شيعه، مرحوم آخوند ملامحمد كاشی «1» است. قبر او در تخت فولاد اصفهان است. تعدادی از شاگردانی كه نزد او درس خوانده اند و او تربيت كرد، نام می برم. آيت الله العظمی سيدجمال الدين گلپايگانی «2» كه در زمان حيات، برزخ را ديده بود، مانند استاد خود آخوند كاشی به برزخ راه پيدا كرده بود. مرحوم آيت الله العظمی حاج شيخ مرتضی طالقانی، مرحوم آيت الله شهيد سيد حسن مدرّس، «3» مرحوم آيت الله حاج آقا رحيم ارباب اصفهانی «4» و مرحوم آيت الله العظمی بروجردی، «5» اينها شاگردان آخوند كاشی بودند.

يك روز آخوند در ايوان مدرسه صدر نشسته بود، يك نفر به او می گويد:

التماس دعا. اشك در چشمان مرحوم آخوند حلقه می زند، می گويد: من دعا كنم؟

كسی بايد دعا كند كه با خدا ارتباط نزديك داشته باشد، حرف او را بخوانند، من چه چيزی دارم؟ التماس دعاكننده رفت، آخوند به پهنای صورت اشك ريخت، او به من خوش بين بوده، كه به من گفت: دعا كن، او ظاهر مرا ديده، اين محاسن و لباس مرا ديده است.

اما بعضی در اين زمان دو كلمه درس خوانده اند، يا يك صندلی به او داده اند، با او نمی شود حرف زد، نزد او نمی شود رفت، در باطن خود ادعای «أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلی » دارد. همين مردمی كه به آنها راه ندادی و حرف آنها را گوش نكردی، دو روز ديگر می آيند زير تابوت جنازه تو را می گيرند و به قبرستان می برند كه بوی تعفن جنازه، مردم را اذيت نكند.

______________________________
(1)- ملّا محمد جوشقانی معروف به آخوند كاشی از فقيهان و حكيمان بزرگ عصر قاجار است كه در اصفهان سكونت داشت و از معاصران و دوستان جهانگيرخان قشقايی بود. وی سالها در مدرسه جدّه كوچك و سپس در مدرسه صدر به تدريس پرداخت و شاگردان زيادی از محضر اين شخصيت برجسته بهره مند شدند.

ملّا محمد در كاشان هندسه و رياضی را از حاج ملّا محمدحسين نطنزی و فلسفه و حكمت را از حاج ملّا محمدحسن نطنزی (عبد عليشاه) فرا گرفت. همچنين به ديگر استاد او ميرزا محمدرضا قمشه ای بايد اشاره كرد.

وی به علت اينكه همسری اختيار نكرده بود در مدرسه ای كه تدريس می كرد سكونت داشت. آخوند كاشی در سنّ 84 سالگی به تاريخ بيستم شعبان 1333 ه. ق دار فانی را وداع گفت و در تخت فولاد اصفهان مدفون گشت.

بزرگان كاشان: 2/ 13؛ تذكرة القبور، سيّد مصلح الدين مهدوی: 6- 7؛ سيمای كاشان: 165- 166؛ شرح رجال ايران: 3/ 237؛ مشاهير كاشان: 18.

(2)- آيت الله حاج سيد جمال الدين بن سيد حسين بن محمد علی موسوی گلپايگانی متولد 1296 و متوفی 1377 ق از اعلام فقه و مراجع تقليد نجف و دارای آثار علمی زير بوده است: رساله ای در غيب، الترتب، اجتهاد و تقليد، اجتماع امر و نهی، جواز بقا بر تقليد ميت. اشعار بسياری فارسی و عربی دارد.

گنجينه دانشمندان: 7/ 272

(3)- آيت الله سيد حسن مدرس در سال 1287 (ه. ق) متولد شد و تا شش سالگی در اردستان بود و سپس تا يازده سالگی در قمشه و آنگاه در اصفهان و سپس در نجف اشرف، مدتی بيش از بيست سال مشغول تحصيل بود و هنگامی كه از نجف مراجعت كرد، حدود سی سال داشت.

و ايشان را كه سی سال مشغول تدريس بود، ده سال در اصفهان، بيست سال در تهران، به اين جهت او را مدرس ناميدند و مرحوم آخوند خراسانی او را به عنوان مجتهد طراز اول با همين لقب به مجلش شورا معرفی كرده و تا آخر عمر هم به همين لقب شهرت داشت و در مدرسه سپهسالار مدرس رسمی بوده است.

مرحوم شهيد مدرس يكی از چهره هايی است كه بعد سياسی زندگی او بر بعد علمی او غالب شده و به عنوان يك روحانی سياستمدار شناخته شده و مرتبه علمی و حوزوی وی تقريباً به فراموشی سپرده شده است.

(4)- هو الشيخ آغا رحيم بن علی پناه الچهار محلی الأصفهانی المعروف به (أرباب) عالم جليل و فقيه فاضل.

ولد فی (چهار محل) من توابع اصفهان فی 23 جمادی الثانية سنة (1297) و قرأ مقدمات العلوم فی (مدرسة شاهزادها) علی السيد محمود الكيشاری، و السطوح علی الميرزا بديع الدرب امامی، ثم قرأ الحكمة و المعقول فی «مدرسة الصدر» علی الشيخ جهانگيرخان القشقائی، و الشيخ المولی محمد الكاشی، و اختص بالاخير فقرَا عليه العلوم الرياضية و أخذ عنه طريقه السلوك، و قرأ الفقه و الأصول علی السيد محمدباقر الدرچه ای؛ ثم استقل بالتدريس منذ ثلاثين سنة تقريباً فكانت حوزته من أفضل و أجل حلقات الدرس فی اصفهان، بل هی منذ سنوات أكملها بدون استثناء، و ذلك لمكانته السامية فی العلم، و دقة نظره فی التحقيق، و اسلوبه السهل فی حل المطالب الغامضة، و له فی الفقه و الأصول يد غير قصيرة، و لذلك يعتبر فضلاء اصفهان درسه ذا أهمية فائقة، و من أبرز تلاميذه العلامتان المرحوم الميرزا محمد هاشم الروضاتی الچهار سوقی، و الميرزا جلال الدين الهمائی استاذ جامعة طهران اليوم، أخذ عنه الأخير خصوص الرياضيات، و هو اليوم يدرس فی «مسجد الحكيم» كلا من «الرسائل» و «الجواهر» و «شرح التجريد» و غيرها؛ و يقيم الجماعة فيقتدی به جمع من المؤمنين و الصلحاء، و هو حتی اليوم و مع مكانته و جامعيته فی العلوم لم يرتد البزة الروحية، بل هو كالمرحوم العلامة جهانگيرخان الذی لم يبدل بزته القروية حتی الموت، و هو اليوم حاكم الشرع المقبول فی اصفهان، و من أجل و ابرز علمائها حفظه اللّه و نفع به.

طبقات اعلام الشيعة: 1/ 721- 722، علمای قرن 14، شماره 1174.

(5)- آيت الله العظمی سيد حسين بروجردی در سال 1292 (ه. ق) در بروجرد ديده به جهان گشود. تحصيلات مقدماتی را در مدرسه نوربخش وطن خود به پايان رسانيد و برای ادامه تحصيلات خويش به حوزه علميه اصفهان سفر نمود و نه سال تمام از محضر اساتيدی چون، آقا سيدمحمد باقر درچه ای، ملامحمد كاشی، ابوالمعالی و ميرزا جهانگير قشقايی بهره ها برد، او در 28 سالگی عازم حوزه علميه نجف اشرف گشته و خود را در برابر دانش مرجع وارسته آيت الله العظمی محمد كاظم آخوند خراسانی قرار داد.

تأليفات مهم آيت الله بروجردی در چهار رشته است: رجال، حديث، فقه، اصول فقه. ايشان در سال 1380 (ه. ق) 1340 هجری شمسی ديده از جهان فروبست.