تواضع و آثار آن، ص: 357

كار شياطين اين است كه قرآن سند داده است.

«أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَی النَّارِ» «1»

شياطين، انسان ها را به سوی دوزخ می كنند؛ يعنی آن كسی كه دعوت شياطين را اطاعت می كند، برای دوزخ خود را آماده می كند كسی كه خواسته های بی مهار باطن خود را اطاعت می كند، برای خود، ضرر و زيان فراهم می كند.

آثار تواضع و تكبر

اگر انسان از طريق آيات قرآن و روايات در آثار تواضع و تكبر توجه كند، به اين حقيقت می رسد كه متواضع، موحّد و متكبّر مشرك است. متواضع مولّد خير است، متكبّر مولّد شرّ است. متواضع مولّد منفعت است و متكبر مولّد خسارت است. لحاظ كردن تواضع و تكبر در برابر وجود مقدس پروردگار بسيار مهم است.

ممكن است بی دين تواضع داشته باشد، اما اين تواضع برای او سودی ندارد، بی دين در مقابل چه كسی متواضع است؟ در مقابل پولدار، صاحبان قدرت، به خاطر ترس متواضع است، اما ديندار يك روی تواضع او به جانب پروردگار عالم است كه باعث می شود به آسانی خواسته های حق را بپذيرد و روی ديگر تواضع، به مردم مؤمن است كه به خاطر تواضع، خود را بالاتر و برتر از كسی نمی داند.

نگاه انسان متواضع به مردم

امام زين العابدين عليه السلام می فرمايد: «2» هنگامی كه انسان متواضع همه مردم را نگاه می كند، می گويد: سن مردم يا از من بيشتر است و يا از من كوچكتر هستند، از اين دو حالت خارج نيست، نزد خود ارزيابی می كند، می گويد: كسی كه سن او از من بيشتر است، خير بيشتری در پرونده اش نوشته شده است؛ زيرا زودتر از من به دنيا

______________________________
(1)- بقره (2): 221؛ «اينان [كه مشركند، نه تنها مردم، بلكه بی رحمانه زن و فرزند خود را] به سوی آتش می خوانند.»

(2)- الإحتجاج علی أهل اللجاج: 2/ 321-/ 320؛ «أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الْبَاقِرَ عليه السلام قَالَ: دَخَلَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمِ بْنِ شِهَابٍ الزُّهْرِيُ عَلَی عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليه السلام وَ هُوَ كَئِيبٌ حَزِينٌ فَقَالَ لَهُ زَيْنُ الْعَابِدِينَ عليه السلام مَا بَالُكَ مَغْمُوماً؟ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ غُمُومٌ وَ هُمُومٌ تَتَوَالَی عَلَي 000 قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ إِيَّاكَ أَنْ تُعْجَبَ مِنْ نَفْسِكَ بِذَلِكَ 000 ثُمَّ قَالَ يَا زُهْرِيُّ أَمَا عَلَيْكَ أَنْ تَجْعَلَ الْمُسْلِمِينَ مِنْكَ بِمَنْزِلَةِ أَهْلِ بَيْتِكَ فَتَجْعَلَ كَبِيرَهُمْ بِمَنْزِلَةِ وَالِدِكَ وَ تَجْعَلَ صَغِيرَهُمْ بِمَنْزِلَةِ وَلَدِكَ وَ تَجْعَلَ تِرْبَكَ مِنْهُمْ بِمَنْزِلَةِ أَخِيكَ؟ فَأَيَّ هَؤُلَاءِ تُحِبُّ أَنْ تَظْلِمَ وَ أَيُّ هَؤُلَاءِ تُحِبُّ أَنْ تَدْعُوَ عَلَيْهِ وَ أَيُّ هَؤُلَاءِ تُحِبُّ أَنْ تَهْتِكَ سِتْرَهُ وَ إِنْ عَرَضَ لَكَ إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللَّهُ بِأَنَّ لَكَ فَضْلًا عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ فَانْظُرْ إِنْ كَانَ أَكْبَرَ مِنْكَ فَقُلْ قَدْ سَبَقَنِي بِالْإِيمَانِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ فَهُوَ خَيْرٌ مِنِّي وَ إِنْ كَانَ أَصْغَرَ مِنْكَ فَقُلْ قَدْ سَبَقْتُهُ بِالْمَعَاصِي وَ الذُّنُوبِ فَهُوَ خَيْرٌ مِنِّي وَ إِنْ كَانَ تِرْبَكَ فَقُلْ أَنَا عَلَی يَقِينٍ مِنْ ذَنْبِي وَ فِي شَكٍّ مِنْ أَمْرِهِ فَمَا لِي أَدَعُ يَقِينِي لِشَكِّي وَ إِنْ رَأَيْتَ الْمُسْلِمِينَ يُعَظِّمُونَكَ وَ يُوَقِّرُونَكَ وَ يُبَجِّلُونَكَ فَقُلْ هَذَا فَضْلٌ أَخَذُوا بِهِ وَ إِنْ رَأَيْتَ مِنْهُمْ جَفَاءً وَ انْقِبَاضاً فَقُلْ هَذَا لِذَنْبٍ أَحْدَثْتُهُ 000.»