تواضع و آثار آن، ص: 322

اصحاب يمين دانش خودشناسی را از انبيای خدا و ائمه طاهرين آموختند و به اين واقعيت رسيدند كه شخصيت و وجود آنها، جلوه اراده، حكمت، عدل و علم الهی، به صورت خليفة الله است و هم عرض حيوانات نمی باشند.

جايگاه خلقت انسان

به اين حقيقت رسيدند كه انسان در طول حضرت حق است و در عرض هيچ كس نمی باشد، در عرض آسمان و زمين نيست، تمام موجودات مادون انسان هستند، و انسان مافوق همه می باشد و مادون پروردگار است؛ يعنی استعداداً جايگاه او در خلقت پايين تر از خدا است، و بالاتر از غير خدا می باشد. وقتی كه به دنيا می آيد در مسير ظهور اين ارزش است.

اين خودشناسی است. انسان جايگاه خود را به وسيله انبيا و ائمه عليهم السلام می شناسد، خداوند ما را در چه جايگاهی قرار داده است؟! انسان مادون الله، و مافوق ماسوی الله می باشد، اگر آسمان ها و زمين و موجودات ديگر، مقام انسان را دارا بودند، پروردگار نمی فرمودند:

«لايسعنی ارضی و لاسمائی ولكن يسعنی قلب عبدی المؤمن» «1» آسمان ها و زمين گنجايش مرا ندارند، زيرا بسيار كوچك هستند،

اما دل بنده مؤمن گنجايش مرا دارد. معنای آن بسيار لطيف و پيچيده است و من قادر نيستم آن را برای شما توضيح دهم. پيغمبر صلی الله عليه و آله می فرمايد:

«ربّ حامل فقه الی من هو أفقه منه» «2» دورنمايی، از اين روايت برای شما می گويم.

توحيد پيامبران و ائمه عليهم السلام

آيا توحيد پيغمبر عظيم الشأن اسلام و پيامبران و ائمه كامل بوده است؟ اين

______________________________
(1)- عوالی اللآلی: 7/ 4، حديث 7؛ «في الحديث القدسي يقول الله عز و جل لا يسعني أرضي و لا سمائي و لكن يسعني قلب عبدي المؤمن.»

و نيز در بحار الأنوار: 55/ 39، باب 4؛ «وَ رُوِيَ أَيْضاً فِي الْحَدِيثِ الْقُدْسِيِّ لَمْ يَسَعْنِي سَمَائِي وَ لَاأَرْضِي وَ وَسِعَنِي قَلْبُ عَبْدِي الْمُؤْمِنِ.»

(2)- الكافی: 1/ 403، حديث 1؛ «عنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه و آله خَطَبَ النَّاسَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَقَالَ نَضَّرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا وَ حَفِظَهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَيْرُ فَقِيهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ثَلَاثٌ لَايُغِلُّ عَلَيْهِنَّ قَلْبُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ وَ النَّصِيحَةُ لِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَ اللُّزُومُ لِجَمَاعَتِهِمْ فَإِنَّ دَعْوَتَهُمْ مُحِيطَةٌ مِنْ وَرَائِهِمْ الْمُسْلِمُونَ إِخْوَةٌ تَتَكَافَأُ دِمَاؤُهُمْ وَ يَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ.»