تواضع و آثار آن، ص: 359

دست برداشتم.

گاهی ميرداماد برای مشورت در امور مملكتی، مذهبی و فرهنگی از طرف شاه عباس صفوی به عالی قاپو در ميدان نقش جهان اصفهان دعوت می شد. مشورت كردن كار مثبت، عاقلانه و منطقی است.

مشورت امری مهم در جامعه

خداوند در قرآن مجيد به پيغمبر صلی الله عليه و آله امر می كند:

«شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» «1»

و ملت با ايمان را می فرمايد:

«أَمْرُهُمْ شُوری بَيْنَهُمْ» «2»

از يكصد و چهارده سوره قرآن، يك سوره را شوری نامگذاری كرده اند، اما حرف اين است كه با چه كسانی بايد مشورت كرد. در يك نهاد، كارخانه و اداره ای هفت هشت نفر دور هم جمع شوند و يك انجمن و شورا تشكيل دهند و بعد عقايد بی منطق خود را بر امور تحميل كنند، اين امور را دين قبول ندارد، با چه كسانی مشورت كنيم؟ وقتی به پيغمبر می فرمايد: «شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» پيغمبر اكرم صلی الله عليه و آله چه كسانی را برای مشورت انتخاب می كرد؟ «3» طرف مشورت بسيار مهم است كه بايد يك انسان عاقل، سرد و گرم روزگار چشيده باشد كه بتواند مرا در اين كاری كه برای من نامعلوم است، هدايت كند. در دنيا برای انتخاب مشاوران ملاكهای اسلامی لحاظ نمی شود. اين نكته بسيار مهم است. اگر شاه عباس صفوی در امور فرهنگی، علمی و سياسی می خواهد مشورت كند، انسانهای برجسته، عالم و آگاه را انتخاب كرده است، نمی خواهد با او مشورت كند كه كيسه خود را پر كند و او را به مقام برساند. آنها جواب مشورت را

______________________________
(1)- آل عمران (3): 159؛ «و در كارها با آنان مشورت كن.»

(2)- شوری (42): 38؛ «و كارشان در ميان خودشان بر پايه مشورت است.»

(3)- بحار الأنوار: 72/ 104، حديث 35- 38؛ « [تفسير العياشي ] عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ مَنْ لَمْ يَسْتَشِرْ يَنْدَمْ.

عنْ عَلِيٍّ عليه السلام عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله عليه و آله أَنَّهُ قَالَ مَنِ اسْتَشَارَهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ يَمْحَضْهُ النَّصِيحَةَ سَلَبَهُ اللَّهُ لُبَّهُ.

الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام لَاتَكُونَنَّ أَوَّلَ مُشِيرٍ وَ إِيَّاكَ وَ الرَّأْيَ الْفَطِيرَ وَ تَجَنَّبِ ارْتِجَالَ الْكَلَامِ وَ لَاتُشِرْ عَلَی مُسْتَبِدٍّ بِرَأْيِهِ وَ لَاعَلَی وَغْدٍ وَ لَاعَلَی مُتَلَوِّنٍ وَ لَاعَلَی لَجُوجٍ وَ خَفِ اللَّهَ فِي مُوَافَقَةِ هَوَی الْمُسْتَشِيرِ فَإِنَّ الْتِمَاسَ مُوَافَقَتِهِ لُؤْمٌ وَ سُوءَ الِاسْتِمَاعِ مِنْهُ خِيَانَةٌ.

وَ قَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ عليه السلام مَنِ اسْتَشَارَ لَمْ يَعْدَمْ عِنْدَ الصَّوَابِ مَادِحاً وَ عِنْدَ الْخَطَاءِ عَاذِراً.»

نهج البلاغة: حكمت 54؛ «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام لَاظَهِيرَ كَالْمُشَاوَرَةِ.»

نهج البلاغة: حكمت 161؛ «وَ قَالَ عليه السلام مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا.»