عقل: محرم راز ملكوت، ص: 484
|
نابرده رنج گنج ميسر نمی شود |
مزد آن گرفت، جان برادر، كه كار كرد. [3] |
|
هيچ گنجی بی زحمت نصيب كسی نمی شود. بنابراين، رضايت و بهشت پروردگار نيز در قيامت بی كوشش به كسی تخصيص نمی يابد يا از پيش به نام او نوشته نمی شود. در دعاهای ماه مبارك رمضان هست كه ائمه ما به پروردگار مهربان عالم عرض می كنند:
اگر نام ما در دفتر سعاتمندان نيست، در اين ماه رمضان نام ما را به دفتر سعادتمندان منتقل نما! [4]
بدين ترتيب، مشخص می شود پرونده از پيش تعيين شده ای برای انسان ها وجود ندارد تا لازم باشد براساس آن، يك گروه بدبخت و گروه ديگر خوشبخت شوند. در حقيقت، الزامی در كار نيست و انسان با حركات، اعمال و انديشه های خود خوشبختی يا بدبختی اش را رقم می زند.
|
زاری ما شد دليل اختيار |
خجلت ما شد دليل اضطرار |
|
|
گر نبودی اختيار، اين شرم چيست |
اين دريغ و خجلت و آزرم چيست؟ |
|
|
جبر بودی، كی پشيمانی بدی؟ |
ظلم بودی، كی نگهبانی بدی؟ [5] |
|
علم پيشين حضرت حق و اختيار انسان
حال، سوال اين است كه علم حضرت حق در مسير حركت كائنات چه جايگاه و تأثيری دارد؟ پاسخ اين است كه علم پروردگار فراگير بوده و بر همه هستی در همه زمان هااحاطه دارد، اما اين علم سبب سعادت و شقاوت انسان ها نيست. برای مثال، وقتی معامار چيره دست و كاركشته ای از كنار ديواری عبور می كند و درباره مقاومت و پايداری آن ديوار نظر می دهد و می گويد ديوار تا چند روز آينده خراب می شود و آن ديوار خراب شد، علت خرابی ديوار علم معمار نيست، بلكه بنيان سست و مشكلاتی از اين دست است.
