عقل: محرم راز ملكوت، ص: 333
[سال 1290 نوشته است، در شرح حال او می نويسد: «ملا محمد مهدی بن ابی ذر نراقی كاشانی بر علمای عصر خويش در فضيلت و جامعيت فايق، و صاحب احكام و مفالق مسائل را راتق و فاتق و در علوم عديده از عقليه و نقليه و رياضيه، صاحب تحقيق رايق؛ و در نزد اخوند ملا اسماعيل خواجويی سی سال درس خوانده، و در نزد ساير علما در معقول و منقول تلمذ نموده، و در خدمت مؤسس بهبهانی آقا مخمد باقر، رضی اللّه عنهما، تلمذ نموده است. و برای او يد طولانی بود و در رياضيات از حساب و هندسه و هيئت و علوم ادبيه و معانی و بيان و تفسير.
در بدو تحصيل در نهايت فقر و فاقه بود، به نحوی كه قدرت روشن كردن چراغ نداشت، و از چراغ معمولی حيات مدرسه استفاده می كرد. (سپس داستان پدرش را نقل كرده است، و می افزايد كه) شديد الشوق به تحصيل علوم عقليه و نقليه بود. و بعد از فراق از تحصيل در كاشان سكنی نمود. كاشان از علما خالی بود و آن جناب مملو از علما و فضلا شد، و مرجع و محل و محط رحال رجال اكامل افاضل شد. و علمای بسياری از تلامذه او به ظهور رسيدند».
استادان حاج ملا مهدی: طبق نوشتة حاج ملا احمد، فرزندش، و سيد محمد حسن زنوزی، معاصرش، حاج ملا مهدی جمعا در نزد هفت نفر از بزرگان عصر به تحصيل علوم عقلی و نقلی اهتمام ورزيده است. حاج ملا احمد در يكی از اجازاتش آن ها را ستارگان هفت گانه (كواكب السبعه) ناميده است و آن هفت تن از اين قرارند: ملا اسماعيل خواجويی؛ ملا محمد زمان كاشانی؛ ملا مهدی هرندی؛ ميرزا نصير اصفهانی؛ ميرزا احمد طبيب اصفهانی؛ شيخ يوسف بحرانی؛ وحيد بهبهانی.
پنج نفر اول در ايران و شهر اصفهان بوده اند و بيشترين ايام تحصيل حاج ملا مهدی در معقول و منقول هم در اصفهان و نزد اينان بوده است، و دو نفر آخر در كربلای معلی سكونت داشته اند. شاگردی او در نزد استاد كل آقا محمد باقر اصفهانی مدتی زياد بود؛ به طوری كه معروف است می گويند چهار نفر از اعاظم فقها و مجتهدين به نام «مهدی» از شاگردان وحيد بوده اند، و آنها را «مهادی اربعه» ناميده اند، و آنها را بدين ترتيب برشمرده اند: حاج ملا مهدی نراقی؛ سيد محمد مهدی بحر العلوم؛ ميرزا]
