تواضع و آثار آن، ص: 362

«وَ اخْفِضْ »

«خفض» در برابر رفع است، مثل حق كه در برابر باطل هست،

«خافِضَةٌ رافِعَةٌ» «1»

در سوره واقعه است، می فرمايد: يك كار قيامت اين است كه انسان را بلند مرتبه می كند و يا او را در كمال پستی قرار می دهد. «خافِضَةٌ رافِعَةٌ» اين كلمه را قرآن به كار گرفته است، به پيغمبر صلی الله عليه و آله می فرمايد:

«وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» «2»

چرا نگفت: «تواضع لمن اتبعك من المؤمنين» به علت اينكه كلمه «خفض» در آن محبت، مهر، خرج كردن عاطفه به كار گرفته می شود؛ يعنی تواضع از روی محبت، مهر، لطف و مهربانی كه مردم مؤمن واقعاً حس كنند كه تو از پدر برای آنها بهتر و مطمئن ترين تكيه گاه دنيا و آخرت هستی. تواضعی كه دل مردم را خوش كند. فروتنی ای كه دل مردم را شاد كند. تواضعی كه طبيعی باشد و اين تواضع در آن محبت، مهر و عاطفه موج بزند، آن را نسبت به مؤمنانی كه «اتَّبَعَكَ» پيرو تو هستند لحاظ كن.

اين جمله را در آيه عنايت كنيد «لِمَنِ اتَّبَعَكَ» چون ممكن است يك مردمی در اطراف تو باشند و تابع تو نباشند، نماز می آيند، روزه می گيرند، وقتی به آنها پيشنهاد می كنی، پيشنهاد را پشت گوش می اندازند، آنها هنوز آدم نشده اند.

دست زهرا را می بوسيد، وقتی فاطمه عليها السلام وارد می شد، تمام قد بلند می شد، تا فاطمه ننشسته بود نمی نشست، نسبت به اميرالمؤمنين عليه السلام كمال فروتنی و تواضع را داشت، نسبت به سلمان، مقداد، عمّار و ابوذر كمال فروتنی را داشت؛ زيرا اينها «لِمَنِ اتَّبَعَكَ» بودند.

وقتی درباره تواضع نسبت به حضرت زهرا عليها السلام به او ايراد گرفتند، فرمود:

______________________________
(1)- واقعه (56): 3؛ «پست كننده [كافران ] و رفعت دهنده [مؤمنان ] است.»

(2)- شعراء (26): 215؛ «و پر و بال [فروتنی و تواضع ] خود را برای مؤمنانی كه از تو پيروی می كنند بگستر.»