عقل: محرم راز ملكوت، ص: 178

[صدای ناقوس كليساها را شنيد، چندانكه به هراس افتاد. در آن زمان سوداك (سرداق، سوداق) بندر عمده كريمه به شمار می رفت. ابن بطوطه اين شهر را پنجمين بندر مهم جهان و در رديف اسكندريه مصر، كولم (كيلون) و كالكوت (كاليكوت) در هند و زيتون (تسوئن جئوفو) در چين دانسته است. او سپس سراسر شبه جزيره كريمه را درنورديد و از آن جا به جنوب روسيه رفت. چنين به نظر می رسد كه وی تا سرزمين بلغارها در كنار رود ولگا نيز سفر كرده باشد.

بروكلمان ضمن تأييد اين نكته كه ابن بطوطه به سرزمين هايی كه وصف كرده، رفته است. استثنا قايل شده و چنين اظهارنظر كرده كه وی ظاهرا در سرزمين بلغارها نبوده است، زيرا سفر به آن ديار دشوار بوده و دست كم 60 روز وقت می گرفته است، و بنابراين وصفی را كه از ارض ظلمات به دست می دهد، چنانكه نخستين بار ماركوارت بدان توجه كرده، از يك اثر ادبی گرفته است. ابن بطوطه سپس از حاجی ترخان (آستار خان) با كاروانی كه متعلق به خاتون پيلون دختر فرمانروای يونان (روم) و همسر خان ازبك بود به قسطنطنيه رفت و مدتی بعد به منطقه اردوی زرين (قزل اوردا) بازگشت و در منطقة خان اردوی زرين در شهر سرا، كه احتمالا سرای نو باشد، اقامت گزيد و بعد از طريق ولگا به خوارزم، بخارا، نخشب، سمرقند، بلخ، هرات، طوس، مشهد، سرخس، تربت حيدريه، نيشابور، بسطام، غزنه و كابل رفت.

در اول محرم 734 ق/ 12 سپتامبر 1333 م ابن بطوطه به دره سند رسيد كه معروف به پنجاب است. بخش ديگر سفرنامه وی از همين جا آغاز می گردد. وی ضمن سفر تا رسيدن به دهلی از شگفتی های آن سرزمين و زنده سوزانيدن زنان ياد كرده است.

ابن بطوطه در راه سفر از مولتان به دهلی، گرفتار حمله گروهی از هنديان شد و در اين ماجرا تيری به او اصابت كرد، اما جان به سلامت برد. در دهلی با ابو المجاهد محمد شاه فرمانروای آن سرزمين ديدار كرد. يك ماه و نيم پس از ورود او به دهلی دختر ابن بطوطه كه كمتر از يك سال داشت درگذشت. شخصيت وی چنان در سلطان مؤثر افتاد كه مدت چند سال سمت قضای آن ناحيه را به او واگذاشت.]