عقل: محرم راز ملكوت، ص: 181

[عنوان كاتب و محرر برگزيد. ابن جزی خود در اين باره اشاره ای دارد مبنی بر اين كه تدارك سفرنامه به دستور ابو عنان بوده است.

عنوان سفرنامه ابن بطوطه تحفة النظار فی غرائب الامصار و العجايب الاسفار بوده است، ولی در نزد اهل دانش بيشتر با نام رحلة ابن بطوطه شناخته شده است. كتاب را ابن بطوطه خود ننوشته است. متن كتاب كه از زبان او نقل شده بود، توسط محمد بن محمد بن جزی الكلبی تحرير گرديد و هم اكنون بخش هايی از دستخط او در كتابخانه ملی پاريس موجود است. وی علاوه بر ماجرای سفر ابن بطوطه شرحی نيز پيرامون زندگی خود نوشته كه موجود است.

نگارش ماجرای سفر ابن بطوطه در مدتی كمتر از 3 ماه با شتاب انجام پذيرفت.

تقرير ابن بطوطه و املای كتاب در 3 ذيحجه 756 به پايان رسيد و ابن جزی كار تصحيح و تدارك آن را در صفر 757 به انجام رسانيد، ازاين رو، ممكن است بسياری از نقايص سفرنامه ابن بطوطه متوجه ابن جزی باشد.

ابن بطوطه از برجسته ترين جهانگردان مسلمان بود. طول راهی را كه ابن بطوطه پيموده 75 هزار ميل تخمين زده اند به تقريب می توان گفت اغلب آثاری كه درباره اردوی زرين و آسيای ميانه نوشته شده، بی نياز از سفرنامه ابن بطوطه نبوده اند. ابن بطوطه آخرين جهانگرد بزرگی است كه به سراسر جهان اسلام سفر كرد. او در واقع رقيب شايسته ای برای ماركوپولو به شمار می رفت كه به تقريب همزمان وی بود.

مطالب اين دو سفرنامه درباره آسيا مكمل يكديگرند، ولی ماركوپولو خاور دور را بهتر از ابن بطوطه می شناخت. گرچه مطالبی از سفرنامه ابن بطوطه از جمله شرح وی درباره سرزمين توالسی (طوالسی) با افسانه هايی درآميخته است، با اين وصف هرچه بررسی سفرنامه او عميق تر می شود، مراتب اعتماد نسبت به آن فزونی می گيرد.

سرنوشت خواه ناخواه از ابن بطوطه جهانگردی ساخت كه در ميان ملل اسلامی بسيار نادر بود. او در اين راه حدود 25 سال رنج آوارگی و سرگردانی را به جان خريد. توجه او به سرزمين ها كمتر از رغبت وی به شناسايی مردم بود. به مسائل ]