عرفان در سوره يوسف، ص: 425

- نه به معنای دست گرفتن در نماز، بلكه يعنی به اجرا گذاشتن دستورهای پروردگار و طاعت عملی است- منزل صدق، صبر، خشوع، تصدّق- نه صدقه- يعنی پرداخت در سطح عالی، پرداخت يوسف وار كه برادران به او گفتند:

«فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَيْهِ قالُوا يا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا إِنَّ اللَّهَ يَجْزِي الْمُتَصَدِّقِينَ» «1»

كه اين منزل نيز به همين تعبير در قرآن آمده است.

هشتم، منزل صوم است- نه روزه معمولی- و نهم، منزل حفظ شهوت جنسی از حرام. پروردگار مخصوصاً به اين شهوت، قيد جنسی زده است و آخرين منزل نيز منزل ذكر است، البته به معنای گسترده اش كه نورانيت ذكر شامل زبان، اعضای بدن، نفس، قلب، روح و عمق باطن است كه هر كدام از اين ذكرها در معارف الهی، به وسيله شخصيت های بزرگی مانند صدر المتألهين شيرازی، در تفاسير قرآنی بيان و آثار هر ذكری نيز قيد شده است. «2»

______________________________
(1)- يوسف (12): 88؛ «پس هنگامی كه بر يوسف وارد شدند، گفتند: عزيزا! از سختی [قحطی و خشكسالی ] به ما و خانواده ما گزند و آسيب رسيده و [برای دريافت آذوقه ] مال ناچيزی آورده ايم، پس پيمانه ما را كامل بده و بر ما صدقه بخش؛ زيرا خدا صدقه دهندگان را پاداش می دهد.»

(2)- مستدرك الوسائل: 5/ 396، 43، باب نوادر ما يتعلق بأبواب الذكر، حديث 6177؛ «عنْ بَعْضِ الصَّادِقِينَ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ الذِّكْرُ مَقْسُومٌ عَلَی سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ اللِّسَانِ وَ الرُّوحِ وَ النَّفْسِ وَ الْعَقْلِ وَ الْمَعْرِفَةِ وَ السِّرِّ وَ الْقَلْبِ وَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهَا يَحْتَاجُ إِلَی اسْتِقَامَةٍ فَاسْتِقَامَةُ اللِّسَانِ صِدْقُ الْإِقْرَارِ وَ اسْتِقَامَةُ الرُّوحِ صِدْقُ الِاسْتِغْفَارِ وَ اسْتِقَامَةُ الْقَلْبِ صِدْقُ الِاعْتِذَارِ وَ اسْتِقَامَةُ الْعَقْلِ صِدْقُ الِاعْتِبَارِ وَ اسْتِقَامَةُ الْمَعْرِفَةِ صِدْقُ الِافْتِخَارِ وَ اسْتِقَامَةُ السِّرِّ السُّرُورُ بِعَالَمِ الْأَسْرَارِ وَ ذِكْرُ اللِّسَانِ الْحَمْدُ وَ الثَّنَاءُ وَ ذِكْرُ النَّفْسِ الْجَهْدُ وَ الْعَنَاءُ وَ ذِكْرُ الرُّوحِ الْخَوْفُ وَ الرَّجَاءُ وَ ذِكْرُ الْقَلْبِ الصِّدْقُ وَ الصَّفَاءُ وَ ذِكْرُ الْعَقْلِ التَّعْظِيمُ وَ الْحَيَاءُ وَ ذِكْرُ الْمَعْرِفَةِ التَّسْلِيمُ وَ الرِّضَاءُ وَ ذِكْرُ السِّرِّ الرُّؤْيَةُ وَ اللِّقَاءُ.»