ايمان و آثار آن، ص: 60
نظام و ادامه حيات آن را متكی بر عدل و بر هدايت می داند:
«1»
ابتنای عالم هستی بر عدل، اصلی كلی است كه هم از طريق نبوت؛ يعنی عالی ترين طريقی كه در خور استعداد بشر بوده است، به او نمايانده شده، و هم از طريق دانش و علم نظری كه بر روی مبانی براهين و استدلالات استوار هست، برای او اثبات گرديده و هم از طريق دانش تجربی و عملی كه بينايان و متفكران بنی آدم آن را در تجربه حسی به دست آورده اند.
ارتباط عدل با عالم خلقت
عدل؛ يعنی حكومت مجموعه مقرراتی كه هماهنگ با وجود مخلوق و در محدوده مخلوقيت آن و در محدوده ارتباط آن به عنوان يك جزء عالم خلقت با كلّ اين عالم هست؛ چنان كه اگر سيطره و حكومت اين مقررات از حريم خلقت شی ء و شيئيتش از آن گرفته شود، آن شی ء جزءای سرگردان خواهد شد و به طرف متلاشی شدن به حركت درخواهد آمد، و اگر اين حكومت از ارتباط اين شی ء با عالم گرفته شود، آن شی ء نسبت به عالم، موجودی بيگانه می شود؛ يعنی نمی توان بر آن، نه بار مثبت و نه بار منفی را ملاحظه كرد تا بشود آن را به عنوان يك جزء مربوط به عالم آفرينش مورد بحث قرار داد. روی هم رفته، جهان؛ يعنی خانه عدل، و آفرينش؛ يعنی خانه عدالت، و اجزای خانه خلقت؛ يعنی محكومين به مقررات عدالت، و ارتباط شی ء با جهان؛ يعنی سيطره مقررات قانونی بر آن شی ء با ارتباطی كه با جهان آفرينش دارد، و اين مسأل ابتنای عالم بر عدل، نه برای اهل دين، و نه برای افراد بيرون از دين؛ نه برای انسان شرقی و نه برای انسان غربی؛ نه برای فرد وابسته به حريم ربوبيت، و نه برای فرد بريده از حريم ربوبيت، قابل انكار نيست.
از مسأله جهان و نسبتش با عدل كه فارغ شديم، سخن را متوجّه بنی آدم می كنيم.
نياز انسان به عدالت
______________________________ (1) پی نوشت
1. اعلی: 1- 5: نام پروردگار برتر و بلند مرتبه ات را [از هرچه رنگ شرك خفی و جلی دارد] منزّه و پاك بدار. آن كه آفريد، پس درست و نيكو گردانيد. و آن كه اندازه قرار داد و هدايت كرد، و آن كه چراگاه را رويانيد، و آن را خاشاكی سياه گردانيد ....
