ايمان و آثار آن، ص: 188

مجالس مذهبی و ادای حق نسبت به آن ها

من اين عادت را دارم كه به طور معمول در مجالس مذهبی ای كه شركت می كنم، دوست دارم نسبت به منبر ادب كنم، و بايد هم ادب كنم. نبی اكرم صلی الله عليه وآله فرمود: مجالس مذهبی پنج حق واجب بر گردن همه دارند: حقّ شركت كردن، حقّ گوش دادن، حقّ ياد گرفتن، حقّ پخش كردن و حقّ عمل كردن. «1» اين كه ديده می شود، حتی در ماه رمضان، معلمی بالای منبر مشغول تعليم است، اما افرادی كه پای منبر نشسته اند، هر كدام مشغول به كاری غير از گوش دادن هستند و حقّ اين مجالس را به جا نمی آورند، چنين كاری خارج از ادب اسلامی و روش پيغمبراكرم صلی الله عليه وآله است.

ملت اسلام بايد مؤدّب به آداب الهی و منظم باشند. شب بيست و يكم ماه رمضان چهلم. ق. شب خيلی عجيبی است. در نيمه شب آن، علی بن أبی طالب عليه السلام داشت جان می داد، و در همان حال جان كندن، همان طور كه در نهج البلاغه آمده، تا توانسته فرزندانش را موعظه كرد، و گفت: حسن و حسين جان! در اين جامعه اسلامی منظم و مؤدب باشيد. آدم های سنگين و موقری باشيد. «2»

شخصی از دنيا رفته بود و او را دفن كردند. پيامبر صلی الله عليه وآله هم در آن جا حضور داشت. مردم ديدند پيامبر صلی الله عليه وآله دارد شكاف های لحد را با گِل پر می كند. آن ها گفتند: يا رسول الله! اين شخص، مرده و چند روز ديگر هم تبديل به خاك می شود، پس چرا شما سوراخ های لحد را پر می كنی؟ بگذاريد ما خاك بريزيم و كار را تمام كنيم. حضرت فرمود: او مرده و دستش از ما جدا شده، اما ما كه هنوز دستمان از زندگی جدا نشده، پس چرا بايد بی تربيت باشيم كه خاك روی مرده بريزيم، و پيامبر اكرم اين قدر مؤدب و منظم بود. «3»

______________________________
(1) 14. مستندی برای اين روايت پيدا نشد، ولی دربار حقوق و آداب جلسات رواياتی از پيامبر صلّی الله عليه و آله و سلّم آمده است، از جمله:

الف- إذا جلستم إلی المعلم أو جلستم فی مجالس العلم فادنوا، وليجلس بعضكم خلف بعض، ولا تجلسوا متفرقين كما يجلس أهل الجاهليه (مشكاه الأنوار، علی طبرسی، ص 358).

ب- إذا أخذ القوم مجالسهم فإن دعا رجل أخاه فأوسع له فی مجلسه فليأته، فإنما هی كرامه أكرمه بها أخوه، وإن لم يوسع له أحد فلينظر أوسع مكان يجده فليجلس فيه (مشكاه الأنوار- علی الطبرسی ص 360).

(2) 15. صبحی صالح، ص 422- 421، كلام 47 (و من وصيه له عليه السلام للحسن و الحسين عليهما السلام لما ضربه ابن ملجم لعنه الله): «أُوصِيكُمَا بِتَقْوَی اللَّهِ وَ أَلَّا تَبْغِيَا الدُّنْيَا وَ إِنْ بَغَتْكُمَا وَ لَا تَأْسَفَا عَلَی شَیْ ءٍ مِنْهَا زُوِیَ عَنْكُمَا وَ قُولَا بِالْحَقِّ وَ اعْمَلَا لِلْأَجْرِ وَ كُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً أُوصِيكُمَا وَ جَمِيعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِی بِتَقْوَی اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَيْنِكُمْ ...»

(3) 16. علل الشرائع، ج 1، ص 310. متن روايت چنين است:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام قَالَ: أَتَی رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عليه و آله و سلّم، فَقِيلَ: إِنَّ سَعْدَ بْنَ مُعَاذٍ قَدْ مَاتَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عليه و آله و سلّم وَ قَامَ أَصْحَابُهُ فَحُمِلَ فَأَمَرَ فَغُسِّلَ عَلَی عِضَادَهِ الْبَابِ فَلَمَّا أَنْ حُنِّطَ وَ كُفِّنَ وَ حُمِلَ عَلَی سَرِيرِهِ تَبِعَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عليه و آله و سلّم ثُمَّ كَانَ يَأْخُذُ يَمْنَهَ السَّرِيرِ مَرَّهً وَ يَسْرَهَ السَّرِيرِ مَرَّهً حَتَّی انْتَهَی بِهِ إِلَی الْقَبْرِ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عليه و آله و سلّم حَتَّی لَحَدَهُ وَ سَوَّی عَلَيْهِ اللَّبِنَ وَ جَعَلَ يَقُولُ نَاوِلْنِی حَجَراً نَاوِلْنِی تُرَاباً رَطْباً يَسُدُّ بِهِ مَا بَيْنَ اللَّبِنِ فَلَمَّا أَنْ فَرَغَ وَ حَثَا التُّرَابَ عَلَيْهِ وَ سَوَّی قَبْرَهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عليه و آله و سلّم: إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّهُ سَيَبْلَی وَ يَصِلُ إِلَيْهِ الْبِلَی وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يجب [يُحِبُ ] عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا فَأَحْكَمَهُ ...